Expert aan het Woord - René Claesen

‘Expert aan het Woord’ verschijnt driemaandelijks en geeft een forum aan specialisten, academici en deskundigen over thema’s uit hun vakgebied, en deelt graag deze visies, kennis en expertise met jullie. Dit forum draagt graag bij tot de objectiviteit, onafhankelijkheid en kwaliteit van dit toekomstdebat.

Dit keer geven we graag het woord aan René Claesen, R&D manager bij het Nederlandse Centraal Bureau voor Rijvaardigheidsbewijzen (CBR) én voorzitter van de International Commission for Driver Testing (CIECA).

Vanuit zijn rol als voorzitter van dit internationale platform, ziet hij als grootste uitdaging voor de sector van de rijbewijsexaminering het integreren van de nieuwe voertuigtechnologieën en rijhulpsystemen in zowel het rijexamen als de rijopleiding. Geautomatiseerde rijsystemen veranderen de rol van de bestuurder en vereisen het testen van andere dan de klassieke competenties voor het omgaan met een voertuig.

Dat is een belangrijke uitdaging voor CIECA maar tegelijk voor CITA, het internationale platform voor organisaties verantwoordelijk voor de autokeuring. Hij ziet de werkgebieden van rijexamencentra en organisaties die beslissen over de toelating van voertuigen op de weg steeds meer met elkaar verstrengeld raken. Want naast de bestuurder speelt het voertuig zelf een steeds prominentere rol, niet alleen de technische aspecten maar ook het ‘gedrag’ van het voertuig. De vraag daarbij is onder meer of het (geprogrammeerde) gedrag voldoende verkeersveilig is voor andere deelnemers aan het verkeer en begrijpelijk is voor de bestuurder, die steeds meer een monitorende rol zal krijgen in het (deels) geautomatiseerde voertuig. Ook de interactie tussen voertuig en bestuurder (Human Machine Interface - HMI) is van belang: geeft het voertuig bijvoorbeeld tijdig en op een begrijpelijke manier aan wanneer de besturing overgenomen moet worden?

Het is daarom van belang om bij nieuwe voertuigen met geautomatiseerde rijsystemen die fabrikanten op de markt brengen na te gaan of ze het geprogrammeerde rijgedrag ook in de praktijk vertonen. Doen systemen wat ze beloven en is de communicatie met de bestuurder voldoende duidelijk? René Claesen pleit dan ook voor de ontwikkeling van een ‘examen’ voor een nieuw voertuig, een zogenoemde ‘real world test’, alvorens dit wordt toegelaten op de openbare weg.

We weten inmiddels al veel over de rijvaardigheid van de bestuurder, maar eigenlijk nog erg weinig over de rijvaardigheid van autonome voertuigen. Zo’n voertuig is geprogrammeerd om adequaat te reageren op een welbepaalde reeks situaties, maar hoe gedraagt het zich in een situatie die het niet kent? En hoe communiceert het systeem of het voertuig dan met de bestuurder?

Deze benadering van het testen van een voertuig is volledig nieuw. Het betreft immers geen technische keuring van de verschillende voertuigonderdelen op zich, maar wel van het totaalplaatje en gedrag van een voertuig in relatie tot de verkeersveiligheid. Hier raken de expertisegebieden van CIECA en CITA elkaar. Vanuit beide organisaties zijn er contacten met de Europese Commissie om deze thematiek aan te kaarten.

Tegelijk moeten we vaststellen dat niet alle wagens in dezelfde mate uitgerust zijn met deze nieuwe snufjes. Het wagenpark vandaag is heel divers, ook dat van de rijscholen. En daar schuilt meteen een nieuw vraagstuk om de hoek: kunnen we volhouden dat één rijbewijs volstaat voor alle personenwagens? Of moeten we evolueren naar een ‘basis-rijbewijs’, aangevuld met diverse modules? Een gelijkaardige vraag stelt zich vandaag al: is het verantwoord dat iemand die vijftig jaar geleden zijn rijbewijs behaalde hetzelfde rijbewijs heeft als iemand die vandaag slaagt voor zijn rijexamen?

Geautomatiseerde rijsystemen kunnen heel handig zijn maar blijven de nodige alertheid van de bestuurder vragen. Een mogelijk gevaar hierbij is de zogenoemde ‘overreliance’, waarbij je te veel gaat steunen op de beschikbare tools van je wagen, terwijl je je als bestuurder altijd bewust moet blijven van de werking en mogelijke beperkingen van systemen.

Vergelijk het met een piloot in de cockpit van een vliegtuig. Ook al verloopt daar ondertussen al heel wat automatisch, toch moet hij het incidentenpaneel voortdurend in de gaten houden om te kijken of er niet ingegrepen moet worden. Daarbij komt ook nog eens dat het verkeer op de weg veel complexer en onvoorspelbaarder is dan het luchtverkeer.

Of hoe zowel voertuig als bestuurder verantwoordelijk zijn voor een veilige rit, en daarvoor allebei aan een degelijke test onderworpen moeten worden!